اختیارات شاعری

 کتاب اختیارات شاعری 
این کتاب دربردارندۀ مجموعۀ مقالاتی است که زنده یاد ابوالحسن نجفی در طی چهل سال در مجله ها و نشریه های مختلف به چاپ رسانده بوده است.

بحث دربارۀ وزن شعر فارسی دارای دو بخش عمده است: تقطیع وزن ها و طبقه بندی وزن ها. بدیهی است که بدون مهیاکردن و فراگیری بخش نخست، هرگز نمی توان به سراغ طبقه بندی وزن ها رفت. این کتاب تمام مشکلات مربوط به امر تقطیع وزن ها را حل کرده و مقدمه را برای پرداختن به مبحث طبقه بندی آماده کرده است. از میان مقالات این مجموعه که طی چند دهه نگاشته شده اند اولین آنها در سال 1352 و آخرین آنها که متن سخنرانی ایشان در سال 1386 است مقالۀ نخست، یعنی «اختیارات شاعری» مهم ترین مقاله محسوب می شود؛ زیرا تمام دیگر مقالات این مجموعه از دل همان مقاله بیرون آمده اند، به طوری که اکثر مقالات دیگر را می توان صرفا شرح و بسط و تصحیح و تکمیل مان مقالۀ نخست دانست.

مقالات این مجموعه عمدتا به مسائل مربوط به تقطیع وزن ها اختصاص دارد؛ اما از آن میان مقالۀ «دایره ای با 180 وزن» به طور اخص دربارۀ طبقه بندی وزن هاست. تصویری که نجفی در این مقاله از نظام وزن شعر فارسی به دست می دهد، مبین تفاوت های عظیمی است که بین نظام وزنی شعر عروضی فارسی و شعر عروضی عرب وجود دارد. در این مقاله ابتدا انواع پایه هایی که از تکرار آنها وزن به وجود می آید، شناسایی شده و به سه دسته پایه های سه، چهار و پنج هجایی رسیده است. سپس براساس پیکره ای مشتمل بر حدود 500 وزن متفاوت، اوزان فارسی به دو دسته اوزان متفق الارکان و مختلف الارکان تقسیم شده است.

پشت جلد کتاب آمده است:

ما عروض جدید را مدیون استاد نجفی هستیم. ایشان با مقاله «اختیارات شاعری بزرگ ترین خدمت را به عروض فارسی کرده اند و ما اینک با استفاده از آن به راحتی می توانیم به بحث درباره مسائل عروضی بپردازیم. 
دکتر سیروس شمیسا بحث درباره وزن شعر فارسی دارای دو بخش عمده است: تقطيع وزنها و طبقه بندی وزنها. بدیهی است که بدون مهیا کردن و فراگیری بخش نخست، هرگز نمی توان به سراغ طبقه بندی وزنها رفت. مجموعه حاضر تمام مشکلات مربوط به امر تقطيع وزنها را حل کرده و مقدمه را برای پرداختن به مبحث طبقه بندی آماده کرده است. از میان مقالات این مجموعه که طی چند دهه نگاشته و منتشر شده اند، مقاله نخست، یعنی اختیارات شاعری» (۱۳۵۲)، مهم ترین مقاله محسوب می شود زیرا تمام دیگر مقالات این مجموعه از دل همان مقاله بیرون آمده اند، به طوری که اکثر آن مقالات دیگر را می توان صرفا شرح و بسط و تصحیح و تکمیل همان مقاله نخست دانست. برای تقطيع وزنهای شعر فارسی قاعده و قانون مهم دیگری جز آنچه در این مجموعه آمده است وجود ندارد و بحث تقطيع محدود به همین موارد است.

امید طبیب زاده